Đầu tư chứng khoán luôn được xem là kênh sinh lời hấp dẫn, nhưng cũng là nơi thử thách sự kiên nhẫn và kỷ luật của mỗi người. Mục tiêu cơ bản của đầu tư là tạo lợi nhuận, song với nhiều nhà đầu tư mới, hành trình này thường dừng lại ở việc “săn cổ phiếu” và “chọn điểm mua”, trong khi yếu tố quyết định hiệu quả thật sự lại nằm ở điểm bán, thời điểm chốt lời.

Thực tế, phần lớn nhà đầu tư F0 dễ rơi vào trạng thái bị cuốn theo nhịp tăng của thị trường. Khi cổ phiếu đang lên, họ nuôi kỳ vọng giá sẽ tiếp tục tăng; khi thị trường điều chỉnh, lại hy vọng giá sẽ hồi. Chu kỳ “tham – sợ” lặp lại khiến họ hiếm khi chốt lời đúng lúc, thậm chí biến lãi thành lỗ. Nhà đầu tư huyền thoại William J. O'Neil từng nói: “Bạn sẽ không bao giờ bán được ở đỉnh giá, vì vậy đừng tự giày vò nếu cổ phiếu tăng sau khi bạn đã bán”. Câu nói đó nhắc rằng, đầu tư là quá trình quản trị xác suất, không phải cuộc săn tìm sự hoàn hảo.

Ở thị trường Việt Nam, mỗi tháng vẫn có khoảng 30.000–35.000 tài khoản chứng khoán mới được mở. Dòng tiền từng chảy mạnh vào cổ phiếu khi kinh tế suy giảm, lãi suất thấp và cơ hội kinh doanh hạn chế. Nhưng bước vào thị trường thì dễ, còn trụ lại để có lãi mới là thử thách thực sự. Theo thống kê của các công ty chứng khoán, có tới 90–95% nhà đầu tư cá nhân thua lỗ hoặc chỉ hòa vốn. Nguyên nhân không nằm ở thiếu cơ hội, mà ở thiếu nguyên tắc.

Một trong những nguyên tắc cốt lõi là “mua vì lý do gì thì bán vì lý do đó”. Nếu bạn mua cổ phiếu vì doanh nghiệp có nền tảng tài chính tốt, lợi nhuận tăng trưởng ổn định, thì việc bán ra chỉ nên diễn ra khi yếu tố đó thay đổi theo hướng xấu, chẳng hạn doanh thu sụt giảm, biên lợi nhuận co lại hoặc ngành rơi vào giai đoạn khó khăn. Ngược lại, nếu bạn mua vì phân tích kỹ thuật hay dòng tiền ngắn hạn, điểm bán phải dựa trên tín hiệu kỹ thuật đảo chiều, không phải cảm tính.

Một nhà đầu tư thông minh luôn đặt song song hai mốc. Thứ nhất là mức lợi nhuận kỳ vọng và thứ hai là mức lỗ tối đa có thể chịu được. Giả sử mục tiêu là lãi 20%, thì ngưỡng cắt lỗ nên giới hạn ở 10%, đảm bảo tỷ lệ lợi nhuận – rủi ro tối thiểu 2:1. Đây là cách duy trì xác suất chiến thắng lâu dài. Vấn đề nằm ở chỗ, nhiều người dễ phá vỡ nguyên tắc khi thị trường biến động, không chốt lời vì hy vọng “sẽ tăng thêm”, hoặc không cắt lỗ vì sợ “bán xong lại hồi”. Một khi đã bỏ qua kỷ luật một lần, sự dễ dãi sẽ lặp lại, biến đầu tư thành trò chơi cảm xúc – nơi lòng tham và nỗi sợ chi phối mọi quyết định.

Chứng khoán, về bản chất, không phải canh bạc. Người chiến thắng là người hiểu rõ cuộc chơi, hiểu doanh nghiệp mình nắm giữ và hiểu chính tâm lý của mình. Đầu tư cần được xem như một nghề nghiêm túc phải đọc, phải học, phải quan sát thị trường và tích lũy kinh nghiệm. Những nhà đầu tư lâu năm hiểu rằng, lợi nhuận lớn không đến từ một thương vụ “trúng đỉnh”, mà đến từ sự kỷ luật lặp lại qua hàng trăm quyết định nhỏ.

Thị trường luôn biến động, nhưng nguyên tắc đầu tư bền vững thì không đổi. Không ai có thể đoán chính xác khi nào thị trường đạt đỉnh hay chạm đáy. Điều duy nhất nhà đầu tư có thể kiểm soát là hành vi của bản thân, biết khi nào nên mua, và quan trọng hơn, biết khi nào nên dừng lại.