Bộ chỉ số nhận được sự đồng thuận rộng rãi
Sau gần 40 năm thực hiện đường lối đổi mới và mở cửa, Việt Nam đã ký kết và thực thi 17 hiệp định thương mại tự do (FTA) với hơn 60 nền kinh tế hàng đầu thế giới.
Việc tham gia ngày càng sâu rộng vào mạng lưới FTA không chỉ mở ra thị trường, cơ hội xuất khẩu mà còn đặt ra yêu cầu mới đó là thực thi hiệu quả, đồng đều ở các địa phương và cộng đồng doanh nghiệp.
Trong bối cảnh đó, Bộ chỉ số FTA Index ra đời đã trở thành một công cụ quan trọng để “đo sức khỏe hội nhập” của từng tỉnh, thành phố, từ đó gợi mở những hướng đi căn cơ nhằm nâng cao hiệu quả tận dụng ưu đãi FTA trên phạm vi toàn quốc.
Tất cả các tỉnh, thành đều ủng hộ xây dựng Bộ Chỉ số FTA Index. Ảnh: Ngọc Anh
Ông Ngô Chung Khanh - Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên, Bộ Công Thương cho biết, ngay từ khi bắt đầu triển khai ý tưởng xây dựng FTA Index, Bộ đã tổ chức tham vấn rộng rãi với các bộ, ngành và địa phương. Điều đáng mừng là gần như tất cả các tỉnh, thành đều ủng hộ mạnh mẽ, thể hiện quyết tâm tham gia đánh giá một cách khách quan, minh bạch.
Không những vậy, các địa phương cũng đóng góp nhiều ý kiến xác đáng về phương pháp, cách tính điểm, bảo đảm khoa học thực tiễn. Điều này cho thấy một tư duy mới, sẵn sàng nhìn thẳng vào thực trạng để từ đó đưa ra các giải pháp tốt hơn. “Ban đầu chúng tôi cũng lo ngại các địa phương sẽ e dè khi bị đánh giá, nhưng ngược lại, sự hưởng ứng gần như tuyệt đối đã tạo động lực để hoàn thiện bộ chỉ số” - ông Ngô Chung Khanh chia sẻ.
Bức tranh không đồng đều, thách thức về nguồn lực
Tuy nhiên, kết quả khảo sát cũng chỉ ra một thực tế rõ ràng đó là mức độ thực thi FTA giữa các địa phương còn rất khác biệt. Có những tỉnh khai thác rất tốt các FTA, thể hiện qua kim ngạch xuất khẩu tăng nhanh, cơ cấu mặt hàng chuyển biến tích cực nhưng cũng có không ít địa phương còn khiêm tốn về chính sách hỗ trợ, thông tin, cũng như nhân lực thực thi.
Ở nhiều tỉnh, chỉ có một cán bộ phụ trách mảng hội nhập, trong khi khối lượng công việc rất lớn, đòi hỏi hiểu biết sâu về pháp lý, cam kết FTA, quy tắc xuất xứ, thuế quan... Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận thị trường FTA.
Cần kế hoạch, chiến lược cụ thể trong thực thi FTA. Ảnh: Minh Trang
Về phía doanh nghiệp, phần lớn không có bộ phận pháp lý hay tư vấn chuyên sâu về FTA, dẫn đến việc khai thác ưu đãi còn hạn chế. Đáng chú ý, nhiều doanh nghiệp vẫn tập trung vào thị trường truyền thống, trong khi các thị trường có FTA thế hệ mới như EU, Canada, Mexico, Anh... vẫn còn chiếm thị phần khiêm tốn
Theo ông Ngô Chung Khanh, yếu tố quan trọng nhất quyết định hiệu quả thực thi FTA chính là tư duy lãnh đạo ở cấp tỉnh và doanh nghiệp. “Một tỉnh muốn khai thác EVFTA, trước hết phải xác định thị trường EU chiếm bao nhiêu phần trăm kim ngạch xuất khẩu. Từ đó mới phân công sở, ngành, xây dựng mục tiêu cụ thể, có kế hoạch hành động và nguồn lực đi kèm. Doanh nghiệp cũng vậy, nếu không có kế hoạch rõ ràng, sẽ khó đi vào thực chất” - ông nhấn mạnh.
Thực tế đã có những địa phương tiên phong thay đổi tư duy. Ngay sau khi có kết quả FTA Index, nhiều tỉnh, thành phố lớn đã chủ động đề nghị Bộ Công Thương hỗ trợ xây dựng kế hoạch tổng thể để nâng cao thứ hạng. Trong các kế hoạch này, từng sở ngành được giao nhiệm vụ cụ thể, thời hạn rõ ràng và có chỉ tiêu đánh giá định lượng. Đây là sự chuyển biến rất tích cực, cho thấy FTA Index không phải là “cuộc đua điểm số” mà trở thành động lực cải cách thực chất
Cần chiến lược thực thi FTA cụ thể, rõ ràng
Bối cảnh thương mại toàn cầu đang thay đổi nhanh chóng, đặc biệt là chính sách thuế đối ứng của Hoa Kỳ, đòi hỏi doanh nghiệp Việt Nam phải chủ động chuyển hướng.
Trong bối cảnh này, ông Ngô Chung Khanh khuyến nghị, các thị trường FTA như EU, Canada, Anh, Mexico đang mở ra cơ hội rất lớn.
“Chúng ta không thể phụ thuộc vào một thị trường. EVFTA đã giúp nhiều mặt hàng giảm thuế từ 20% xuống 0%, trong khi thị phần xuất khẩu của Việt Nam tại EU mới chỉ chiếm dưới 2%.
Mexico đang áp thuế 5 - 10% với hàng hóa châu Á không có FTA, trong khi Việt Nam được hưởng ưu đãi từ CPTPP. Đây là lợi thế rõ rệt mà doanh nghiệp cần khai thác khẩn trương” - ông Khanh lưu ý.
Chính vì vậy, doanh nghiệp cần xác định rõ mục tiêu thị trường, lượng hóa kế hoạch, đồng thời phối hợp với địa phương, hiệp hội và Bộ để đề xuất hỗ trợ cụ thể. Khi cả hệ thống cùng chuyển động, từ tư duy đến hành động, hiệu quả tận dụng FTA sẽ được nâng lên đáng kể.
Trong thời gian tới, Bộ Công Thương sẽ tiếp tục nâng cấp phương pháp đánh giá, xây dựng bộ câu hỏi sát thực tế hơn, tham khảo ý kiến địa phương, doanh nghiệp để phản ánh chính xác mức độ thực thi FTA trên cả nước. Đồng thời, Bộ cũng hướng dẫn cụ thể cho các tỉnh, thành về cách thức cải thiện từng tiêu chí, từ cung cấp thông tin, hỗ trợ doanh nghiệp, đến phát triển nguồn nhân lực.
Mục tiêu của FTA Index không chỉ là xếp hạng, mà quan trọng hơn là tạo ra một cơ chế phản hồi hai chiều giữa Trung ương - địa phương - doanh nghiệp, giúp tập trung nguồn lực, khắc phục điểm yếu, lan tỏa cách làm tốt. Khi các địa phương vào cuộc thực chất, khi doanh nghiệp chủ động khai thác ưu đãi, FTA Index sẽ trở thành “đòn bẩy” mạnh mẽ để nâng cao vị thế của Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu.
Bộ chỉ số FTA Index 2024 được xây dựng theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ và là kết quả nỗ lực phối hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa Bộ Công Thương với các bộ, ngành, địa phương, các hiệp hội ngành hàng và doanh nghiệp với mục đích nâng cao hơn nữa hiệu quả thực thi các FTA của Việt Nam, góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu về tăng trưởng kinh tế, đầu tư và thương mại của Đảng, Nhà nước, Chính phủ Việt Nam.
