Truy xuất nguồn gốc: Lá chắn chống hàng giả
Trong nhiều năm qua, thị trường Việt Nam luôn phải đối mặt với vấn nạn hàng hóa không rõ nguồn gốc, hàng kém chất lượng, hàng giả mạo xuất xứ. Những sản phẩm này len lỏi từ chợ truyền thống, cửa hàng tiện lợi đến siêu thị và các sàn thương mại điện tử, gây thiệt hại lớn cho doanh nghiệp chân chính và ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi người tiêu dùng.
Ông Hoàng Quốc Việt - phụ trách Phòng Kinh doanh Tổng hợp, Trung tâm Mã số mã vạch quốc gia. Ảnh: Thanh Tuấn.
Chỉ trong 6 tháng đầu năm 2025, các lực lượng chức năng cả nước đã kiểm tra, xử lý hơn 50.000 vụ việc, trong đó có gần 2.000 vụ buôn bán, vận chuyển hàng cấm, gần 7.000 vụ gian lận thương mại và gian lận thuế, hơn 1.600 vụ hàng hóa không rõ nguồn gốc xuất xứ. Nhiều vụ đã bị khởi tố hình sự, tạo tác động mạnh mẽ trong việc răn đe, ngăn chặn vi phạm.
Trao đổi với phóng viên Báo Công Thương, ông Hoàng Quốc Việt - phụ trách Phòng Kinh doanh Tổng hợp, Trung tâm Mã số mã vạch quốc gia cho biết, trên thế giới, công nghệ mã số, mã vạch đã được ứng dụng rất phổ biến. Tổ chức mã số mã vạch toàn cầu (GS1) hoạt động như một hệ thống định danh cho sản phẩm hàng hóa, tương tự như mỗi người đều có một mã số cá nhân riêng.
Theo ông Việt, sản phẩm cũng cần được định danh để có thể kết nối và chia sẻ dữ liệu xuyên suốt trong toàn bộ chuỗi cung ứng. Khi doanh nghiệp đăng ký sử dụng mã số mã vạch, họ sẽ được cấp mã cho từng loại sản phẩm. Kết hợp với số lô, số mẻ sản xuất, doanh nghiệp có thể truy xuất toàn bộ quá trình vận hành của sản phẩm và chia sẻ dữ liệu với các hệ thống khác.
Hiện nay, tiêu chuẩn này đã được 118 quốc gia thành viên áp dụng, mang lại lợi thế lớn cho hoạt động xuất khẩu khi các sản phẩm có thể dễ dàng được nhận diện và kiểm chứng nguồn gốc ở mọi thị trường.
Tại Việt Nam, hiện có khoảng 80.000 doanh nghiệp sản xuất đã đăng ký sử dụng mã số mã vạch, với hơn 1,8 triệu loại sản phẩm được định danh. Phần lớn các doanh nghiệp có hoạt động xuất khẩu đều đã áp dụng mã số mã vạch cho sản phẩm.
Cổng thông tin truy xuất nguồn gốc sản phẩm, hàng hóa quốc gia cũng đang vận hành trên nền tảng tiêu chuẩn của GS1, giúp định danh và liên thông dữ liệu truy xuất giữa các bên trong chuỗi cung ứng.
Nền tảng cho thương mại minh bạch
Thông tin thêm về công nghệ đang được triển khai, ông Việt cho hay, nếu xét về công nghệ, doanh nghiệp không gặp nhiều trở ngại. Hiện trên thế giới đã có hơn 2 triệu doanh nghiệp với hơn 2 tỷ sản phẩm sử dụng tiêu chuẩn mã số mã vạch toàn cầu.
Ở Việt Nam, từ năm 1995, nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là các đơn vị có hoạt động xuất khẩu, đã tiên phong đăng ký sử dụng mã số mã vạch. Hầu hết các sản phẩm hiện diện trong siêu thị ngày nay đều mang mã định danh này.
Chuẩn hóa dữ liệu truy xuất nguồn gốc để bảo vệ người tiêu dùng, đồng thời là chìa khóa giúp hàng Việt khẳng định vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Ảnh minh họa.
“Điều quan trọng không nằm ở công nghệ, mà là ở khả năng kết nối và chia sẻ dữ liệu giữa các mắt xích trong chuỗi cung ứng. Để đạt được điều đó, cần một nền tảng liên thông thống nhất, giúp dữ liệu được chia sẻ xuyên suốt từ nhà sản xuất đến người tiêu dùng”, ông Việt nói.
Để có được cơ sở dữ liệu đồng bộ và hệ thống liên thông, theo ông Việt, hiện, Quyết định số 100/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Đề án triển khai, áp dụng và quản lý hệ thống truy xuất nguồn gốc đã đề ra chủ trương xây dựng Cổng thông tin truy xuất nguồn gốc sản phẩm, hàng hóa quốc gia, liên kết các doanh nghiệp, nhà cung cấp giải pháp và hệ thống truy xuất có sử dụng mã số mã vạch, giúp tích hợp và chia sẻ dữ liệu phục vụ công tác tra cứu, quản lý, cũng như minh bạch thông tin cho người tiêu dùng.
Bên cạnh đó, Nghị định số 13/2022/NĐ-CP của Chính phủ hướng dẫn thi hành Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa cũng quy định cụ thể về mã truy vết và truy xuất nguồn gốc. Thông tư số 02/2024/TT-BKHCN của Bộ Khoa học và Công nghệ: Quy định về quản lý truy xuất nguồn gốc sản phẩm, hàng hóa đã ban hành khung dữ liệu truy xuất nguồn gốc và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa (Luật số 78, được thông qua tháng 6/2025) tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý cho vấn đề này.
Công nghệ mã số mã vạch được xác định là một trong những công nghệ trọng tâm, khuyến khích sử dụng, nhằm chuẩn hóa dữ liệu truy xuất nguồn gốc, phục vụ mục tiêu minh bạch hóa hàng hóa và thúc đẩy thương mại hiện đại.
Trước tình hình hàng hóa không rõ nguồn gốc, hàng kém chất lượng, hàng giả mạo xuất xứ, Chính phủ đã liên tục ban hành các văn bản quan trọng để tăng cường công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại. Thủ tướng Chính phủ đã ký ban hành Chỉ thị số 13/CT-TTg ngày 17/5/2025 và Công điện số 72/CĐ-TTg ngày 24/5/2025, yêu cầu các bộ, ngành, địa phương triển khai đồng bộ các biện pháp ngăn chặn và xử lý vi phạm. Triển khai chỉ đạo này, Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 1398/QĐ-BCT ngày 20/5/2025 về kế hoạch cao điểm giám sát, kiểm tra, xử lý các hành vi buôn lậu và gian lận thương mại.
