Lời "trách yêu" nhưng thấm cả một đạo lý sống

“Có làm mới có miếng ăn, không dưng ai dễ mang phần đến cho” là câu ca dao dân dã nhưng chứa đựng một sự thật hiển nhiên và nghiêm khắc. Nó phản ánh một thái độ sống không chấp nhận sự lười biếng, trông chờ, ỷ lại. Nghe thì nhẹ nhàng, như lời nhắc nhở giữa những người thân quen, nhưng thực ra lại là một lời châm biếm thâm thúy đối với những ai muốn “ngồi mát ăn bát vàng”.

Trong truyền thống văn hóa Việt Nam, lao động luôn được đề cao như một giá trị cốt lõi để làm nên nhân cách và cuộc đời. Ai biết lao động, siêng năng, cần cù thì sẽ có cuộc sống ổn định, có miếng cơm manh áo do chính bàn tay mình làm ra. Ngược lại, những ai trông chờ phần ăn từ người khác, không chịu làm mà muốn hưởng, thường bị nhìn nhận với con mắt dè bỉu và khinh thường.

Câu ca dao này vì thế không chỉ là lời răn dạy, mà còn là một tấm gương soi lại chính mình: ta đang sống bằng sức lao động của bản thân, hay đang mong đợi ai đó “mang phần” đến cho?

Không ai nuôi ai mãi nếu bạn không chịu đứng lên

Thực tế cuộc sống cho thấy, không ai có thể mãi cưu mang một người chỉ biết ngồi đợi. Sự giúp đỡ có thể có lúc này lúc khác, nhưng không thể trở thành giải pháp lâu dài cho những ai không tự thân vận động. Xã hội ngày nay đầy biến động, không ai đủ sức vừa phải lo cho mình, vừa phải “mang phần” cho kẻ không chịu làm.

Nhiều người trẻ mắc sai lầm khi tin rằng chỉ cần có quan hệ, có vận may hay có người “đỡ đầu” là có thể đi đường tắt đến thành công. Nhưng chính vì thiếu tinh thần tự lập, họ dễ rơi vào vòng xoáy của phụ thuộc, thụ động và mất dần khả năng thích nghi với cuộc sống. Không ít người chọn cách sống qua ngày, chờ sự bố thí hoặc kỳ vọng vào vận may mà không biết rằng cuộc sống chỉ trao phần cho người dám hành động.

Từ câu ca dao, ta thấy rõ rằng: không ai có thể sống thay cuộc đời của bạn. Miếng ăn, dù là cơm áo hay cơ hội, đều phải từ bàn tay, khối óc của mình mà ra. Càng sống dựa, càng dễ thua thiệt.

Muốn ấm no thì phải xắn tay vào việc

Đối với người làm ăn, kinh doanh, câu ca dao này càng trở nên đúng đắn. Không có con đường tắt nào dẫn đến sự giàu có bền vững nếu bạn không thực sự bắt tay vào hành động. Người khởi nghiệp mà chỉ ngồi vẽ kế hoạch, nói lý tưởng, nhưng không dấn thân thì mãi mãi cũng chỉ là mơ mộng. Người đầu tư mà không nghiên cứu thị trường, không học hỏi từ thực tế thì chỉ đang “chơi may rủi”, chứ không thực sự làm kinh doanh.

Trong thương trường, chẳng ai “mang phần” đến cho bạn nếu bạn không chứng minh được giá trị. Đối tác sẽ không đầu tư vào người chỉ biết nói suông. Khách hàng sẽ không chọn thương hiệu không mang lại lợi ích thực tế. Nhà tuyển dụng sẽ không giữ lại nhân sự chỉ biết chờ việc đến tay.

Vì vậy, câu ca dao này không chỉ là một lời khuyên đạo đức, mà còn là nguyên lý sống thực tế và hiệu quả: xắn tay làm đi, rồi sẽ có miếng ăn. Làm ít thì ăn ít, làm nhiều thì dư dả. Làm bền bỉ thì có của để dành.