Đề xuất cơ chế tổ hợp nhà thầu cho dự án trọng điểm quốc gia

Ngày 21/6/2025, Hiệp hội Nhà thầu Xây dựng Việt Nam (VACC) đã tổ chức chương trình giao lưu “Café Nhà thầu” với sự tham dự của đại diện nhiều doanh nghiệp đầu ngành như Vinaconex, Xuân Mai, Tổng Công ty Phương Thành, Xí nghiệp Cơ khí Quang Trung… Sự kiện đã tập trung thảo luận về năng lực của doanh nghiệp xây dựng Việt Nam trong bối cảnh nhiều dự án quy mô lớn, đặc biệt là đối với dự án đường sắt cao tốc Bắc-Nam đang bước vào giai đoạn chuẩn bị.

Ông Nguyễn Quốc Hiệp – Chủ tịch VACC nhấn mạnh rằng ngành xây dựng Việt Nam đang đứng trước một thời cơ lớn nhưng cũng đầy thách thức. Mặc dù Việt Nam đang thúc đẩy mạnh mẽ đầu tư hạ tầng, hệ thống nhà thầu trong nước vẫn còn phân mảnh, thiếu sự liên kết chiến lược. Theo ông, nếu không có cơ chế tổ chức lại lực lượng, các nhà thầu trong nước sẽ khó lòng cạnh tranh với đối thủ nước ngoài hoặc đảm đương các gói thầu quy mô lớn.

Một trong những kiến nghị nổi bật tại sự kiện là mô hình “tổ hợp nhà thầu” – hướng đi mới mà VACC đang đề xuất. Khác với liên danh thông thường, vốn có nhiều hạn chế trong phân chia khối lượng và điều hành dự án, tổ hợp nhà thầu sẽ là mô hình mở, quy tụ các doanh nghiệp có thế mạnh khác nhau để cùng triển khai dự án theo định hướng tổng thể, không chia nhỏ gói thầu. Nhờ đó, doanh nghiệp lớn có thể dẫn dắt và hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ, đồng thời giải quyết điểm nghẽn trong việc phối hợp và chia sẻ trách nhiệm.

Ông Nguyễn Anh Tuấn – Trưởng ban Pháp chế VACC lý giải thêm rằng, với tổ hợp này, mỗi nhà thầu sẽ đóng vai trò cụ thể theo chuyên môn như xây cầu, làm hầm, thi công đường… Mô hình này không chỉ tháo gỡ những rào cản pháp lý của cơ chế liên danh hiện tại mà còn mở ra cơ hội tăng cường năng lực thi công cho toàn ngành xây dựng trong nước. Đặc biệt, VACC đang xúc tiến tổng hợp năng lực nhà thầu và dự kiến sẽ đề xuất danh sách những doanh nghiệp đủ khả năng làm “hạt nhân” dẫn dắt tổ hợp trong các dự án chiến lược sắp tới.

Kỳ vọng chính sách ưu đãi và lựa chọn nhà thầu phù hợp

Tại buổi đối thoại ngày 5/6 giữa VACC và Bộ trưởng Bộ Xây dựng, nhiều ý kiến chiến lược đã được lắng nghe và tiếp thu. Ông Hiệp đánh giá đây là một cuộc trao đổi hiếm hoi mà người đứng đầu ngành thể hiện sự cầu thị, sẵn sàng tiếp nhận các kiến nghị về đơn giá, chỉ định thầu, thủ tục pháp lý… Đây là cơ sở quan trọng để xây dựng chính sách hỗ trợ nhà thầu một cách thiết thực hơn trong tương lai gần.

Một điểm nổi bật khác là đề xuất ưu đãi tài chính cho nhà thầu nội địa tham gia dự án quốc gia. Ông Phạm Việt Khoa – Chủ tịch HĐQT Fecon – đề xuất áp dụng chính sách tín dụng ưu đãi, học hỏi từ mô hình hỗ trợ doanh nghiệp xây dựng của Trung Quốc. Theo ông, với các dự án trọng điểm như đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam, việc chỉ định nhà thầu có năng lực là cần thiết nhằm đảm bảo tiến độ, chất lượng và nghĩa vụ bảo hành công trình.

Cùng quan điểm, ông Nguyễn Khắc Hải – Phó Tổng Giám đốc Vinaconex – cho rằng ở giai đoạn đầu nên cân nhắc chỉ định thầu cho những đơn vị có kinh nghiệm với các công trình cấp cao tốc. Điều này sẽ giúp nhà thầu nâng cao năng lực từng bước. Ông cũng nhận định rằng với khung pháp lý rõ ràng và định hướng dài hạn (2027–2035), các doanh nghiệp trong nước hoàn toàn đủ khả năng đảm đương phần lớn các gói thầu, từ đó chủ động đầu tư vào công nghệ và nguồn lực.

Từ các cuộc đối thoại này, có thể thấy ngành xây dựng Việt Nam đang chuyển mình để bắt kịp các yêu cầu mới trong kỷ nguyên đầu tư hạ tầng quy mô lớn. Nhưng để thực sự nâng tầm, những cơ chế đột phá như tổ hợp nhà thầu, chính sách ưu đãi tín dụng và định hướng lựa chọn nhà thầu phù hợp là điều không thể thiếu.

Nhiều doanh nghiệp cũng đã thay đổi để thích nghi

Không chỉ dừng lại ở những đề xuất cơ chế hay mô hình tổ chức thi công, nhiều doanh nghiệp trong nước cũng đã âm thầm chuyển mình để chuẩn bị cho sân chơi đường sắt tốc độ cao Bắc-Nam. Đây không chỉ là dự án hạ tầng lớn nhất Việt Nam từ trước đến nay, mà còn là phép thử cho năng lực thực thi của khối doanh nghiệp tư nhân trong giai đoạn phát triển mới.

Hòa Phát – một tên tuổi trong ngành thép đang đầu tư mạnh mẽ vào dây chuyền sản xuất thép ray theo tiêu chuẩn quốc tế. Với năng lực lên đến 700.000 tấn/năm, tập đoàn này đặt mục tiêu nội địa hóa nguồn vật liệu cho các tuyến đường sắt tốc độ cao. Ông Trần Đình Long, Chủ tịch HĐQT Hòa Phát, từng khẳng định: “Chúng tôi sẵn sàng cung ứng cho cả chục triệu mét ray nếu được trao cơ hội”.

Trong khi đó, THACO lại chọn cách tiếp cận toàn diện hơn. Không chỉ dừng ở việc sản xuất đầu máy, toa tàu, THACO đã đệ trình đề xuất đầu tư tuyến đường sắt tốc độ cao theo hình thức PPP, với tổng mức vốn dự kiến lên tới 67 tỷ USD. Họ mong muốn được làm chủ cả chuỗi: từ thiết kế, sản xuất, đến vận hành – với định hướng phát triển lâu dài, không thuần túy là nhà cung cấp thiết bị.

Tập đoàn Đèo Cả – vốn nổi tiếng với các dự án hầm đường bộ cũng đang tích cực đề xuất chia nhỏ dự án thành các hợp phần hạ tầng kỹ thuật để các doanh nghiệp nội địa đủ sức đảm nhận. Chủ tịch Hồ Minh Hoàng nhấn mạnh rằng, để làm được đường sắt tốc độ cao, nhà thầu trong nước không chỉ cần vốn mà còn phải được chuẩn hóa về công nghệ, tiêu chuẩn kỹ thuật và nhân sự.

Có thể thấy, các doanh nghiệp có cách tiếp cận khác nhau nhưng đều phản ánh một điểm chung: các doanh nghiệp Việt đã không đứng ngoài cuộc. Thay vì chờ chính sách, họ đang từng bước tự nâng cấp năng lực, sẵn sàng nhập cuộc khi thời điểm đến.