Bùng nổ số lượng nhưng thiếu "chất"
Trong vòng một thập kỷ qua, thương mại điện tử đã trở thành động lực quan trọng thúc đẩy kinh tế số của Việt Nam. Với tốc độ tăng trưởng trung bình trên 20%/năm, quy mô thị trường thương mại điện tử Việt Nam năm 2025 dự báo có thể đạt hơn 25 tỷ USD, đứng trong nhóm dẫn đầu Đông Nam Á. Tuy nhiên, song song với sự tăng trưởng “nóng” này, chất lượng nguồn nhân lực đang nổi lên như một “điểm nghẽn” lớn, có nguy cơ kìm hãm sự phát triển bền vững của ngành.
Theo Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM), mỗi năm có hàng trăm nghìn lao động mới tham gia vào lĩnh vực thương mại điện tử, từ nhân viên bán hàng, marketing, logistics, chăm sóc khách hàng cho đến các vị trí quản lý nền tảng. Đặc biệt, sự phổ biến của các kênh bán hàng qua mạng xã hội, livestream đã tạo ra một “thế hệ mới” những người bán hàng trực tuyến có kỹ năng thuyết trình, tương tác tốt.
Livestream đã tạo ra một “thế hệ mới” những người bán hàng trực tuyến. Ảnh: Ngọc Hoa
Tuy nhiên, thách thức được ông Nguyễn Bình Minh – Giảng viên Trường Đại học Thương mại - Ủy viên Ban chấp hành Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM) chỉ ra, thực tế cho thấy, không ít trường hợp người bán hàng trực tuyến vi phạm pháp luật mà không hề hay biết: quảng cáo sai sự thật, bán hàng giả, hàng kém chất lượng, hoặc thực hiện hành vi livestream phản cảm. Những sự cố này không chỉ ảnh hưởng đến bản thân người lao động, mà còn làm tổn hại uy tín doanh nghiệp và thương hiệu quốc gia.
Theo đó, ông Minh cho rằng, một trong những giải pháp được nhấn mạnh nhiều lần là xây dựng Bộ quy tắc ứng xử dành cho nhân lực thương mại điện tử.
“Trong ngành y có y đức, trong ngành luật có đạo đức nghề nghiệp của luật sư. Thương mại điện tử cũng cần có chuẩn mực như vậy. Một hành vi sai phạm trên mạng có thể lan rộng, ảnh hưởng đến hàng triệu người tiêu dùng. Nếu không có chuẩn mực, rủi ro sẽ rất lớn” – ông Minh chia sẻ.
Bên cạnh đó, theo ông Minh, với sự tác động mạnh mẽ của khoa học công nghệ đang thay đổi cuộc chơi. AI, dữ liệu lớn (Big Data), blockchain, nền tảng livestream, điện toán đám mây… đang được ứng dụng ngày càng rộng rãi trong thương mại điện tử.
Về vấn đề này, ông Nguyễn Bình Minh cho rằng: “Người trẻ Việt Nam nhanh nhạy với công nghệ, đó là lợi thế. Nhưng nếu không được đào tạo bài bản, họ dễ phụ thuộc vào công cụ. Có trường hợp quá lệ thuộc AI, đến mức không thể tự xử lý vấn đề thực tế. Điều này nguy hiểm, vì thương mại điện tử không chỉ là bán hàng, mà còn là quản lý dữ liệu, phân tích hành vi khách hàng, ra quyết định kinh doanh. Nếu chỉ dừng lại ở "biết sử dụng công cụ", chúng ta sẽ tụt hậu”.
Chính vì thế, theo ông Minh, đào tạo nhân lực thương mại điện tử phải đặt trọng tâm vào năng lực làm chủ công nghệ và tư duy phản biện. Người lao động cần biết phân tích dữ liệu, hiểu quy định pháp luật quốc tế, và xây dựng chiến lược kinh doanh dài hạn thay vì chỉ chạy theo trào lưu ngắn hạn.
Cần chuẩn hóa đào tạo gắn với luật mới
Thực tế cho thấy, sự mất cân đối giữa tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử và chất lượng nhân lực đang tạo ra thách thức không nhỏ. Ông Minh phân tích: “Do khan hiếm lao động chất lượng cao, nhiều doanh nghiệp buộc phải tuyển người từ ngành khác rồi đào tạo lại. Điều này giúp giải quyết trước mắt về số lượng, nhưng chất lượng chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp lại khó đảm bảo. Hệ quả là nhiều vi phạm phát sinh, làm suy giảm niềm tin của người tiêu dùng”.
Ở góc nhìn vĩ mô, niềm tin của người tiêu dùng là “tài sản” quan trọng nhất đối với sự phát triển thương mại điện tử. Một khi lòng tin bị suy giảm, quá trình số hóa thương mại và tiêu dùng trực tuyến sẽ bị chững lại.
Ngoài ra, ông Minh cho biết, xu hướng tiêu dùng cũng thay đổi nhanh chóng. Nếu trước đây người mua chủ yếu quan tâm giá rẻ, thì nay họ chú trọng đến nguồn gốc sản phẩm, chất lượng dịch vụ, tính bền vững và trách nhiệm môi trường. Điều này đòi hỏi nhân lực thương mại điện tử không chỉ giỏi bán hàng, mà còn phải có kiến thức về quản lý chuỗi cung ứng, thương mại xanh, cũng như am hiểu pháp luật quốc tế khi giao dịch xuyên biên giới.
Dự thảo Luật Thương mại điện tử đặt trọng tâm vào thương mại điện tử xuyên biên giới, thương mại điện tử xanh, và bảo vệ người tiêu dùng. Ảnh: Đỗ Nga
Nhằm bảo đảm tính hợp lý, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp, Bộ Công Thương đang soạn thảo Dự thảo Luật Thương mại điện tử và dự kiến trình Quốc hội thông qua tại kỳ họp tháng 10 tới. Đây là văn bản quan trọng, tác động trực tiếp đến hoạt động của doanh nghiệp, hộ kinh doanh tham gia bán hàng, cung cấp dịch vụ trên môi trường số. Đặc biệt, đây cũng là bước tiến quan trọng nhằm thiết lập khung pháp lý đồng bộ, phù hợp với sự phát triển mạnh mẽ của ngành.
Theo Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), luật mới sẽ đặt trọng tâm vào thương mại điện tử xuyên biên giới, thương mại điện tử xanh, và bảo vệ người tiêu dùng. Những yêu cầu về định danh số, truy xuất nguồn gốc sản phẩm, kiểm soát chất lượng dịch vụ trực tuyến sẽ ngày càng khắt khe hơn. Điều đó đồng nghĩa nhân lực ngành thương mại điện tử không chỉ cần kỹ năng kinh doanh, mà còn phải am hiểu pháp luật, nắm rõ quy trình tuân thủ, và có ý thức trách nhiệm xã hội.
Để khắc phục “điểm nghẽn” nhân lực, góp ý về giải pháp, theo ông Minh, các bên liên quan cần phối hợp đồng bộ. Cụ thể, Nhà nước cần xây dựng khung pháp lý rõ ràng, ban hành Luật Thương mại điện tử, đồng thời ban hành bộ chuẩn nghề nghiệp và hỗ trợ chính sách đào tạo.
Với Hiệp hội nghề nghiệp, cần chủ động ban hành và triển khai bộ quy tắc ứng xử, tổ chức các chương trình đào tạo ngắn hạn, cập nhật kiến thức cho người lao động.
Nhiều trường đã chú trọng đào tạo ngành thương mại điện tử nhằm đáp ứng nhu cầu thực tiễn. Ảnh: Đỗ Nga
Về phía doanh nghiệp, cần tăng cường liên kết với trường đại học, cao đẳng, viện nghiên cứu để đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Không chỉ tuyển dụng, mà còn đầu tư vào đào tạo nội bộ.
Đối với các trường đào tạo, cần thiết kế chương trình gắn chặt với nhu cầu thực tế, bổ sung kỹ năng mềm, kỹ năng số, tư duy pháp lý và trách nhiệm xã hội.
Còn về người lao động, cần chủ động học tập, cập nhật công nghệ, trau dồi kỹ năng và giữ vững đạo đức nghề nghiệp.
Thương mại điện tử Việt Nam đang đứng trước cơ hội vàng để bứt phá và trở thành trụ cột của kinh tế số. Nhưng cơ hội chỉ có thể biến thành lợi thế bền vững nếu “điểm nghẽn” nhân lực được tháo gỡ kịp thời. Như ông Minh khẳng định, giải pháp không chỉ nằm ở một phía, mà cần sự chung tay của Nhà nước, hiệp hội, doanh nghiệp, cơ sở đào tạo và cả xã hội. Khi chất lượng nhân lực được nâng cao, không chỉ ngành thương mại điện tử hưởng lợi, mà cả nền kinh tế số Việt Nam cũng sẽ có cơ hội bứt phá, vươn tầm quốc tế.
Để xây dựng Bộ quy tắc ứng xử dành cho nhân lực thương mại điện tử, theo ông Minh đề xuất, Bộ quy tắc ứng xử cần quy định rõ ràng về trách nhiệm của người bán hàng trực tuyến, chuẩn mực truyền thông trên mạng xã hội, nguyên tắc minh bạch thông tin sản phẩm, cũng như thái độ tôn trọng khách hàng. Quan trọng hơn, Bộ quy tắc này phải được đưa vào chương trình đào tạo chính quy, để người lao động thấm nhuần ngay từ khi bước vào nghề.
