AI từ mối lo thất nghiệp trở thành áp lực phải học

Chỉ vài năm trước, người lao động lo lắng trí tuệ nhân tạo (AI) sẽ thay thế mình. Nhưng giờ đây, nghịch lý đang diễn ra: họ không mất việc vì AI, mà mất việc vì không biết dùng AI đủ nhanh. Từ các tập đoàn công nghệ đến công ty dịch vụ, xu hướng chung đều là yêu cầu nhân viên học và ứng dụng AI tạo sinh, từ ChatGPT, Gemini đến những công cụ nội bộ. Ai không thể thích nghi, không chịu học hoặc học quá chậm đều có nguy cơ bị loại khỏi quy trình tuyển dụng, bị đánh giá hiệu suất thấp, hoặc thậm chí bị sa thải.

Raul John Aju – thần đồng AI 16 tuổi, nhà sáng lập Realm Technologies trị giá 200 triệu USD – nói rằng “AI không thay thế bạn, nhưng người biết dùng AI thì có thể thay thế bạn”, so sánh làn sóng mới này với thời điểm máy tính và Internet xuất hiện.

Một loạt tập đoàn lớn đang hành động đúng như vậy. Tại Accenture, CEO Julie Sweet cho biết công ty đã đào tạo khoảng 70% trong số gần 780.000 nhân viên về AI tạo sinh và những người “không thể đào tạo được” sẽ buộc phải rời đi. Còn tại IgniteTech – một công ty phần mềm doanh nghiệp – ban lãnh đạo yêu cầu nhân viên dành 20% thời gian làm việc mỗi tuần để thử nghiệm AI. Thứ Hai được gọi là “Ngày AI”, nơi mọi người cùng nhau chia sẻ cách ứng dụng AI để tự động hóa quy trình và tối ưu công việc.

CEO Eric Vaughan thậm chí còn dùng ChatGPT để chấm điểm mức độ sử dụng AI của nhân viên, trước khi con người xem xét lại kết quả. Những người có điểm thấp nhất sẽ bị cắt giảm. Vaughan thừa nhận quyết định này “khó khăn và không dễ chút nào”, nhưng ông tin rằng nếu không chuyển đổi số nhanh chóng, IgniteTech sẽ bị bỏ lại phía sau. Một trong những trường hợp đáng tiếc là Greg Coyle – Giám đốc sản phẩm lâu năm, năng suất tốt nhưng phản đối việc áp dụng AI quá mức – cuối cùng cũng bị cho nghỉ việc.

Nhu cầu tuyển dụng liên quan đến AI đang tăng mạnh. Theo dữ liệu của LinkedIn, số tin tuyển dụng yêu cầu kỹ năng AI đã tăng 70% chỉ trong vòng một năm. Các công ty không còn xem AI là công cụ tùy chọn mà coi đó là kỹ năng bắt buộc để duy trì khả năng cạnh tranh.

Ngay cả các “ông lớn” cũng không đứng ngoài làn sóng này. Tháng 6, Phó chủ tịch kỹ thuật của Google, Megan Kacholia, gửi email yêu cầu toàn bộ kỹ sư phần mềm phải dùng AI để tăng hiệu suất lập trình. CEO Sundar Pichai cũng nhấn mạnh rằng Google phải ứng dụng AI trong mọi hoạt động, bởi “đối thủ sẽ tận dụng AI, nên chúng ta cũng phải làm vậy”. Meta cũng có quan điểm tương tự. CTO Andrew Bosworth cho biết những kỹ sư thành thạo AI sẽ được trả lương cao hơn, trong khi CEO GitHub cảnh báo lập trình viên “hoặc học AI, hoặc bỏ nghề”.

Nhân viên chần chừ, doanh nghiệp nôn nóng

Mặc dù bị thúc ép, không phải nhân viên nào cũng mặn mà với AI. Khảo sát của Gallup cho thấy trong nhóm người lao động Mỹ chưa từng dùng AI, có tới 40% không tin công nghệ này có thể hỗ trợ họ, và khoảng 11% không muốn thay đổi thói quen làm việc. Sự hoài nghi này xuất phát từ việc nhiều dự án AI doanh nghiệp không đem lại hiệu quả như kỳ vọng. Một nghiên cứu của MIT về hơn 300 sáng kiến AI cho thấy chỉ khoảng 5% trong số đó tạo ra giá trị đo lường được.

Các chuyên gia nhận thấy, dù công ty đầu tư lớn vào AI nội bộ, nhân viên vẫn thích các công cụ “quen mặt” như ChatGPT và Copilot vì dễ dùng và linh hoạt hơn. Nhiều nền tảng AI doanh nghiệp lại cứng nhắc, không học được từ tương tác cũ và xử lý kém hiệu quả với nhiệm vụ phức tạp, khiến nhân viên vẫn ưu tiên hỏi đồng nghiệp thay vì hỏi AI.

Greg Coyle – người bị IgniteTech cho nghỉ việc – vẫn tin AI có thể giúp tăng năng suất, nhưng phản đối việc sa thải hàng loạt. Ông cho rằng AI vẫn ở giai đoạn sơ khai và việc đặt cược toàn bộ chiến lược vào công nghệ chưa ổn định là “rất mạo hiểm”. Một số lãnh đạo khác cũng đồng quan điểm. Chris Craig, CEO tại West Hollywood, cho rằng “ưu tiên AI nghĩa là bỏ rơi nhân viên”, và đó là một kiểu lãnh đạo thiếu trách nhiệm.

Theo chuyên gia Emily Rose McRae tại Gartner, nhiều doanh nghiệp bị “cuốn theo lời hứa hẹn” về AI nhưng không thực hiện những thay đổi cần thiết về quy trình làm việc, phân bổ nhiệm vụ hay cấu trúc tổ chức. Kết quả là họ vừa không tận dụng được lợi ích của AI, vừa tạo ra bất mãn trong nội bộ. Khi áp lực “phải dùng AI bằng mọi giá” lan rộng, nhiều nhân viên lo ngại không chỉ về việc bị thay thế, mà còn về sự hỗn loạn trong chất lượng công việc khi công ty áp dụng AI thiếu chiến lược.