Từ “chợ phiên” đến “phiên chợ số”
Vài năm trở lại đây, sự thay đổi trong phương thức làm nông và bán hàng ở Lào Cai rõ rệt đến mức chính người dân cũng ngỡ ngàng. Ở các xã miền núi như Bắc Hà, Bát Xát, Mường Khương, thay vì gùi ngô, chở đào, mang quýt xuống chợ, nhiều hộ nông dân giờ đây chỉ cần một chiếc điện thoại thông minh là có thể bán hàng khắp nơi.
Các hợp tác xã (HTX) và hộ dân được tập huấn kỹ năng bán hàng qua mạng, tham gia các sàn thương mại điện tử như nongsanbuudien.vn, Sendo Farm, TikTok Shop, tạo gian hàng, đăng sản phẩm, học cách livestream bán nông sản. Với cách làm mới, nhiều sản phẩm đặc sản vùng cao như trà shan tuyết, quýt Mường Khương, mận Bắc Hà, bưởi Bát Xát… đã “lên sóng” và được khách hàng từ Hà Nội, Hải Phòng, TP. Hồ Chí Minh đặt mua thường xuyên.
Toàn tỉnh Lào Cai hiện đã có hàng trăm sản phẩm được số hóa, hơn 60% HTX nông nghiệp ứng dụng công nghệ trong sản xuất (Ảnh: Mai Anh)
Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường Lào Cai, đến nay toàn tỉnh đã có hàng trăm sản phẩm được số hóa, hơn 60% HTX nông nghiệp ứng dụng công nghệ trong sản xuất, truy xuất nguồn gốc và quảng bá thương hiệu. Việc bán hàng qua mạng, tưởng chừng xa lạ, giờ đã trở thành thói quen hàng ngày của nhiều nông dân vùng cao.
Đằng sau sự thay đổi ấy là sự vào cuộc quyết liệt của các cấp chính quyền. Lào Cai xác định chuyển đổi số là một trong ba trụ cột phát triển nông nghiệp bền vững, cùng với chuyển đổi cơ cấu cây trồng và xây dựng thương hiệu. Tỉnh đã phối hợp với Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng các doanh nghiệp bưu chính, thương mại điện tử tổ chức hàng chục lớp tập huấn kỹ năng số cho nông dân.
Người dân được hướng dẫn cách chụp ảnh sản phẩm, quay video, livestream, viết nội dung mô tả, tạo gian hàng online và đặc biệt là kỹ năng phản hồi, chăm sóc khách hàng. Với đồng bào dân tộc thiểu số, việc này ban đầu không hề dễ dàng. Nhưng nhờ cách “cầm tay chỉ việc” của cán bộ khuyến nông, cùng tinh thần ham học hỏi của bà con, chỉ sau vài tháng, nhiều hộ đã có thể tự mình điều hành gian hàng trực tuyến.
Chính sách hỗ trợ còn đi kèm xây dựng hạ tầng số. Mạng 4G, 5G được phủ đến nhiều thôn bản xa, hệ thống logistics nông sản được đầu tư bài bản. Sở Công Thương Lào Cai đã kết nối hơn 200 sản phẩm OCOP với các sàn thương mại điện tử, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ, HTX xây dựng mã QR truy xuất nguồn gốc, tem chống giả, nhãn hiệu tập thể.
Khi người vùng cao làm “livestream chân chất”
Tại xã Bắc Hà, HTX Nông nghiệp sạch Na Hối được xem là một trong những điển hình chuyển đổi số thành công. Chị Lù Thị Dung – Giám đốc HTX chia sẻ: “Trước đây, mỗi mùa thu hoạch, chúng tôi phải mang sản phẩm ra chợ, thuê xe chở hàng đi khắp nơi mà vẫn ế. Từ ngày học được cách bán online, sản phẩm tiêu thụ dễ hơn, khách còn chủ động tìm đến mình”.
Không cần kỹ xảo cầu kỳ, những buổi livestream mộc mạc giữa vườn đào, nương ngô lại thu hút hàng nghìn lượt xem. Người mua thích sự chân chất và câu chuyện phía sau sản phẩm. Một vài “nông dân công nghệ” giờ còn trở thành gương mặt đại diện của tỉnh trong các chương trình xúc tiến thương mại, chia sẻ kinh nghiệm bán hàng số cho các địa phương khác.
Cùng với đó, một số doanh nghiệp địa phương đã mạnh dạn đầu tư dây chuyền sơ chế, đóng gói, bảo quản, giúp sản phẩm nông sản đạt chuẩn chất lượng và giữ được lâu hơn khi vận chuyển xa. Hệ thống kho lạnh, trung tâm hậu cần nông sản được hình thành, tạo chuỗi khép kín từ sản xuất đến tiêu thụ.
Dù bức tranh chuyển đổi số ở vùng cao Lào Cai đang tươi sáng, song con đường này không phải không có trở ngại. Phần lớn hộ nông dân vẫn sản xuất nhỏ lẻ, chưa có thương hiệu mạnh nên khó cạnh tranh trên sàn thương mại điện tử. Chi phí vận chuyển từ vùng núi xuống đồng bằng cao, khiến giá thành sản phẩm đội lên đáng kể.
Mặt khác, công tác bảo quản sau thu hoạch, đóng gói, kiểm định chất lượng vẫn là khâu yếu. Không ít sản phẩm chất lượng tốt nhưng do bao bì sơ sài, thông tin thiếu minh bạch nên không được người tiêu dùng tin tưởng. Việc duy trì hoạt động bán hàng trực tuyến đòi hỏi thời gian, công sức và sự kiên trì, điều mà không phải hộ dân nào cũng đủ điều kiện đáp ứng.
Chính vì vậy, tỉnh Lào Cai đang tiếp tục hoàn thiện các giải pháp đồng bộ: xây dựng trung tâm logistics nông sản, hỗ trợ chi phí vận chuyển, đẩy mạnh xúc tiến thương mại điện tử xuyên biên giới với Trung Quốc, đồng thời phát triển chương trình đào tạo nông dân số dài hạn.
Nếu như 5 năm trước, chuyển đổi số ở khu vực miền núi mới là thí điểm, thì nay đã trở thành chiến lược trọng tâm trong phát triển kinh tế nông nghiệp của Lào Cai. Hàng trăm mô hình sản xuất - tiêu thụ nông sản ứng dụng công nghệ số đã mang lại hiệu quả rõ rệt: doanh thu của nhiều HTX tăng 20-30% so với trước, tỷ lệ sản phẩm tiêu thụ nội tỉnh giảm, trong khi sản phẩm xuất đi các đô thị lớn ngày càng tăng.
Quan trọng hơn, chuyển đổi số đang thay đổi tư duy của người nông dân. Họ không còn coi mình chỉ là người trồng - người bán, mà đã trở thành người làm kinh tế nông nghiệp thực thụ, biết hoạch định thị trường, biết giữ uy tín sản phẩm, biết bảo vệ thương hiệu.
Những “phiên chợ số” giờ đây đã thay thế phần nào chợ phiên truyền thống, nhưng đằng sau màn hình điện thoại vẫn là trái tim của người vùng cao - cần cù, chân chất và đầy khát vọng vươn lên.
Lào Cai đang vẽ nên bức tranh nông nghiệp vùng cao thời đại số, nơi công nghệ không chỉ là công cụ, mà là chiếc cầu nối để nông sản đến gần hơn với thị trường, để người dân từng bước thoát nghèo bền vững.
Từ những nương quýt Mường Khương, đồi chè Bắc Hà hay vườn mận Sa Pa, dòng chảy của chuyển đổi số đang âm thầm lan tỏa, tạo nên hành trình phát triển mới, nơi người nông dân vùng cao “ngồi ở vườn” mà vẫn có thể bán nông sản đi khắp bốn phương.
