Nông sản Việt trước cơ hội cạnh tranh bằng 'dấu chân carbon thấp'

Nông sản Việt tăng giá trị nhờ sản xuất xanh

Theo Hiệp hội Hồ tiêu và cây gia vị Việt Nam (VPSA), trong 9 tháng năm 2025, xuất khẩu hồ tiêu đạt gần 1,27 tỷ USD, tăng 27,8% so với cùng kỳ và gần bằng cả năm 2024, dù sản lượng giảm 7,1%, còn khoảng 186,5 nghìn tấn.

Bức tranh “giảm lượng nhưng tăng giá trị” phản ánh nỗ lực chuyển hướng chiến lược của doanh nghiệp, tập trung vào chế biến sâu, nâng cao chất lượng và giá trị gia tăng, thay vì chỉ xuất khẩu tiêu thô. Trong đó, sản xuất xanh đang trở thành nhiệm vụ trọng tâm của ngành hồ tiêu và cây gia vị Việt Nam.

Bà Hoàng Thị Liên, Chủ tịch VPSA, cho biết, các vùng trồng hồ tiêu và quế đã giảm tối đa việc sử dụng vật tư đầu vào và áp dụng mô hình nông - lâm kết hợp, giúp tăng khả năng hấp thụ carbon, giảm phát thải khí nhà kính, đồng thời nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. “Cây hồ tiêu là đặc thù, Việt Nam có lợi thế về thổ nhưỡng và khí hậu, do đó cần phát triển theo hướng xanh để tạo lợi thế cạnh tranh trên thị trường thế giới”, bà Liên nhấn mạnh.

Trong khi đó, báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho thấy, 9 tháng năm 2025, xuất khẩu gạo đạt 7 triệu tấn, trị giá 3,55 tỷ USD, tăng nhẹ về khối lượng nhưng giảm 18,5% về giá trị so với cùng kỳ 2024. Giá xuất khẩu bình quân đạt 509 USD/tấn, giảm 18,6%.

Đáng chú ý, trong bối cảnh thị trường lúa gạo toàn cầu biến động mạnh, việc chuyển từ sản lượng sang chất lượng, trong đó, các giống gạo thơm, gạo hữu cơ, gạo đặc sản như ST25, Đài Thơm 8, Nàng Hoa 9 đáp ứng xu hướng tiêu dùng xanh, sạch, truy xuất nguồn gốc rõ ràng,… đang là lợi thế cạnh tranh của gạo Việt trên thị trường xuất khẩu.

“Trong ngành nông nghiệp, Việt Nam có 85% giống lúa mới, 89% gạo chất lượng cao, riêng trong 9 tháng năm nay, sản lượng lúa đạt 34,8 triệu tấn, một con số ấn tượng, vừa đảm bảo an ninh lương thực trong nước, vừa khẳng định vị thế Việt Nam trên thị trường lương thực quốc tế”, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, Đề án “Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp, gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030” thể hiện vai trò tiên phong của quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới trong phát triển các mô hình sản xuất lúa xanh, giảm phát thải khí nhà kính, góp phần tạo dựng hình ảnh hạt gạo Việt Nam gắn với trách nhiệm môi trường, nâng cao uy tín trên thị trường toàn cầu.

Đề án trồng trọt giảm phát thải, bước ngoặt nâng tầm nông sản Việt

Biến đổi khí hậu đang tác động sâu sắc đến mọi lĩnh vực đời sống, trong đó nông nghiệp vừa là nạn nhân vừa là nguồn phát thải khí nhà kính đáng kể. Việc chuyển đổi cơ cấu sản xuất và trung hòa carbon trong doanh nghiệp, nông nghiệp Việt Nam đang chủ động thích ứng, mở ra dư địa mới cho tăng trưởng xanh, bền vững.

Nhằm nâng cao giá trị gia tăng trong chuỗi sản xuất trồng trọt, đảm bảo phát triển bền vững trong bối cảnh biến đổi khí hậu và đóng góp vào mục tiêu Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC), Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành Quyết định số 4042/QĐ-BNNMT ngày 29/9/2025, phê duyệt Đề án “Sản xuất giảm phát thải lĩnh vực trồng trọt giai đoạn 2025-2035, tầm nhìn đến 2050” (Đề án).

PGS.TS Nguyễn Trí Ngọc, Phó Chủ tịch Tổng hội Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam, nhận định, Đề án đi đúng hướng phát triển xanh, hữu cơ, bền vững với định hướng thị trường rõ ràng. Tuy nhiên, ông Ngọc cũng nhấn mạnh, nguồn lực hiện nay chủ yếu dựa vào xã hội hóa, nên cần khung chính sách và vốn khởi động đủ mạnh để triển khai hiệu quả.

Về tham vọng tham gia thị trường carbon, ông cho rằng cần xác định rõ cách thức, loại hàng hóa và phương pháp đo lường tín chỉ carbon để xây dựng chuỗi minh bạch, có thể giao dịch quốc tế. Ông Nguyễn Trí Ngọc cũng đề xuất lồng ghép cà phê (cây xuất khẩu giá trị cao) vào Đề án để mở rộng quy mô ngành hàng và tiến gần hơn đến mục tiêu phát thải ròng bằng 0.

PGS.TS Lê Quốc Doanh, Chủ tịch Hội Làm vườn Việt Nam, đánh giá Đề án cùng với Đề án nâng cao sức khỏe đất (ban hành tháng 10/2024) là “xương sống” của ngành trồng trọt. Đồng thời đề xuất, ưu tiên hiện nay là xây dựng gói kỹ thuật cho các địa phương, tập trung vào nhóm cây trồng chủ lực, kế thừa các kết quả kiểm chứng, để có thể triển khai ngay trên diện rộng. Mục tiêu đến năm 2050 là 100% cây trồng chủ lực áp dụng biện pháp giảm phát thải.

TS Nguyễn Thị Thanh Thủy, Hiệp hội Ngành hàng Lúa gạo Việt Nam nhấn mạnh, để đạt mục tiêu giảm 15% phát thải khí nhà kính đến năm 2050, cần lượng hóa rõ nhiệm vụ và mục tiêu từng hợp phần, ưu tiên nhóm cây trồng chủ lực để tạo chuyển biến sớm.

Ông Đặng Văn Bảo, Chủ tịch CropLife Việt Nam, nhận định, Đề án “Sản xuất giảm phát thải trong lĩnh vực trồng trọt giai đoạn 2025–2035, tầm nhìn đến 2050” thể hiện cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong việc thúc đẩy chuyển đổi hệ thống sản xuất trồng trọt theo hướng phát thải thấp, thích ứng với biến đổi khí hậu và phát triển nông nghiệp bền vững. Chúng tôi hoàn toàn ủng hộ định hướng, mục tiêu và các nhóm giải pháp mà Đề án đã đặt ra, đặc biệt là các nội dung về phát triển gói kỹ thuật canh tác giảm phát thải, thiết lập hệ thống MRV (đo lường - báo cáo - thẩm định) và tăng cường hợp tác công - tư trong triển khai mô hình trồng trọt phát thải thấp.

Về phía Hiệp hội đang tích cực thúc đẩy các nhóm công nghệ trọng tâm có thể đóng góp trực tiếp cho mục tiêu giảm phát thải và phát triển nông nghiệp bền vững tại Việt Nam gồm các giải pháp và công cụ bảo vệ thực vật tiên tiến; cây trồng công nghệ sinh học và cây trồng chỉnh sửa gen.

Phát thải khí nhà kính không chỉ ảnh hưởng đến môi trường mà còn trực tiếp chi phối năng suất, chất lượng và uy tín của nông sản Việt Nam trong thương mại quốc tế. Trong bối cảnh các đối tác lớn như EU, Nhật Bản, Hoa Kỳ đều đặt tiêu chuẩn carbon làm hàng rào kỹ thuật, việc sản xuất nông sản theo hướng giảm phát thải, có truy xuất nguồn gốc carbon, chứng nhận môi trường sẽ giúp tiếp cận các thị trường có giá trị cao như: EU, Nhật Bản, Bắc Mỹ... với giá bán tăng từ 10 - 25% so với sản phẩm thông thường.

“Đề án "Sản xuất giảm phát thải lĩnh vực trồng trọt giai đoạn 2025-2035, tầm nhìn đến 2050” góp phần nâng cao giá trị gia tăng cho nông sản Việt Nam, tạo thuận lợi để các sản phẩm trong nước tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu”, bà Hoàng Thị Liên chia sẻ.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Hoàng Trung nhấn mạnh, Đề án "Sản xuất giảm phát thải lĩnh vực trồng trọt giai đoạn 2025-2035, tầm nhìn đến 2050” đặt ngành trồng trọt vào vị thế mới, không chỉ là ngành sản xuất, mà là lực lượng tiên phong trong hành trình xanh hóa nền kinh tế. Sự tham gia của người nông dân, doanh nghiệp và các tổ chức quốc tế sẽ là thước đo cho khả năng chuyển đổi của nông nghiệp Việt Nam, hướng tới một nền sản xuất phát thải thấp, hội nhập sâu và góp phần thực chất vào mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.