Ông Thái Như Hiệp, Phó Chủ tịch Hiệp hội Cà phê - Ca cao Việt Nam đã có cuộc trao đổi với phóng viên Báo Công Thương xung quanh vấn đề này.

Đột phá chất lượng và chiến lược, cà phê Việt dần làm chủ thị trường toàn cầu

- Năm nay được nhận định là một năm thuận lợi của ngành cà phê. Vụ 2024 - 2025 vừa qua ghi nhận kim ngạch xuất khẩu kỷ lục. Theo ông, đâu là nguyên nhân dẫn đến kết quả này?

Ông Thái Như Hiệp: Con số xuất khẩu cà phê vượt mốc 8 tỷ USD dựa trên những đột phá rất quan trọng mà trong hai thập kỷ trước ngành cà phê chưa thực hiện được. Những giải pháp này bao gồm cải thiện chất lượng sản phẩm, tăng cường giá trị chế biến, đồng thời mở rộng thị trường xuất khẩu một cách chiến lược.

Có thể phân tích nguyên nhân tăng trưởng xuất khẩu cà phê Việt Nam qua hai yếu tố chính.

Thứ nhất, về cung - cầu. Trước năm 2020, giá cà phê dao động quanh mức 30.000 - 40.000 đồng/kg, giai đoạn cà phê hỗn đoạn do cung vượt cầu. Trong thời điểm đó, nhiều nông dân không còn mặn mà với việc sản xuất, trong khi các doanh nghiệp tập trung xây dựng chuỗi giá trị và hệ sinh thái bền vững lại không quan tâm đến số lượng mà chú trọng chất lượng. Các liên kết này tạo ra chuỗi vững mạnh, ổn định. Tuy nhiên, một số hộ nông dân đã chuyển sang trồng cây khác, ví dụ như sầu riêng, dẫn đến tình trạng cung thiếu hụt, góp phần làm giá cà phê tăng trở lại.

Thứ hai, vai trò của các hiệp định thương mại tự do và tiêu chuẩn xuất khẩu. Khi Việt Nam tham gia nhiều hiệp định thương mại tự do liên quan đến nông nghiệp, chúng ta phải tuân thủ các tiêu chuẩn kỹ thuật khắt khe, ví dụ như hàng rào kỹ thuật, giảm phát thải khí nhà kính của EU. Ban đầu, những rào cản này có thể gây khó khăn, nhưng thực tế đã giúp người nông dân thay đổi nếp nghĩ, cách làm và mạnh dạn phối hợp với doanh nghiệp địa phương trong việc tham gia các chương trình cà phê chế biến chất lượng cao.

Giá cà phê ổn định hay tăng cao không chỉ dựa vào doanh nghiệp mà phần lớn phụ thuộc vào quyết định và chất lượng sản xuất của người nông dân. Khi người nông dân làm chủ được sản phẩm và chất lượng, đồng thời phối hợp với doanh nghiệp, Việt Nam đã nâng cao khả năng xuất khẩu, tăng uy tín trên thị trường quốc tế.

Sau giai đoạn thị trường cà phê biến động, đến thời kỳ ổn định, người nông dân đã chủ động hơn trong việc định giá sản phẩm, từ đó tạo ra mức giá ổn định và bền vững.

Một điểm quan trọng nữa là về mục tiêu xuất khẩu. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đặt mục tiêu xuất khẩu cà phê đạt 6 tỷ USD vào năm 2030, nhưng dự kiến đến 2025, kim ngạch xuất khẩu đã đạt 8 tỷ USD. Đây không phải ngẫu nhiên, mà là kết quả của việc hình thành một hệ sinh thái trách nhiệm, từ sản xuất đến chế biến, hướng đến cà phê Việt Nam cho thị trường thế giới.

Một yếu tố then chốt khác là xây dựng thương hiệu cà phê Việt Nam. Đây là thời điểm vàng để các doanh nghiệp cùng bộ ngành tập trung hỗ trợ ngành cà phê, thúc đẩy nhanh tiến trình thương hiệu hóa, đảm bảo rằng giá trị và chất lượng cà phê Việt Nam có thể vững bền trên thị trường quốc tế.

Cà phê Việt Nam gồm nhiều dòng khác nhau như Arabica và Robusta, mỗi loại có đặc điểm riêng và đều cần hỗ trợ lẫn nhau trong hệ sinh thái ngành. Khi chất lượng và thương hiệu được củng cố, ngành cà phê Việt Nam sẽ thực sự làm chủ thị trường, khẳng định vị thế trên bản đồ cà phê thế giới.

Đề xuất xây dựng "thương hiệu quốc gia" cho cà phê Robusta Việt Nam

- Như ông vừa chia sẻ, câu chuyện xây dựng thương hiệu quốc gia cho cà phê Robusta Việt Nam rất quan trọng. Theo ông, để thực hiện điều này cần những điều kiện gì?

Ông Thái Như Hiệp: Thực tế, chúng ta đã nói nhiều về thương hiệu doanh nghiệp và sản phẩm riêng lẻ, nhưng gần như chưa xây dựng được thương hiệu quốc gia cho Robusta Việt Nam, một sản phẩm độc nhất, xuất khẩu lớn nhất trên thế giới.

Nguyên nhân chính là Việt Nam có quá nhiều ngành hàng mũi nhọn, nên không tập trung nguồn lực vào cà phê. Trong khi đó, những quốc gia khác chỉ tập trung vào ngành mũi nhọn của họ, chăm chỉ phát triển và bảo vệ thương hiệu quốc gia, không để đất nước nào vượt qua họ. Vì vậy, muốn xây dựng thương hiệu Robusta Việt Nam, chúng ta phải tự bảo vệ và chủ động xây dựng, không đợi đến khi người khác chiếm lĩnh thị trường rồi mới hành động.

Cà phê là một trong những mặt hàng chiến lược có tính thanh khoản cao và gần như không thể thiếu trên thị trường thế giới, nơi giá cả luôn biến động bởi chiến tranh, thuế quan hay nguồn cung toàn cầu. Tuy nhiên, khác với các thập kỷ trước, hiện Việt Nam đã từng bước làm chủ cuộc chơi thông qua việc hình thành hệ sinh thái sản xuất, chế biến, xuất khẩu vững chắc. Sau hơn 40 năm, từ nền sản xuất nhỏ lẻ, cà phê Việt Nam đã vươn lên phát triển bền vững, trở thành mặt hàng chiến lược, góp phần giữ ổn định giá và nâng thu nhập cho người nông dân.

Dù vậy, cà phê là một trong những thị trường nhạy cảm nhất trên thế giới, được cân bằng tự nhiên giữa cung và cầu. Tuy nhiên, hiện nay ngành cà phê đang đối mặt với những thách thức lớn của biến đổi khí hậu, tác động từ thiên tai, chiến tranh, và những biến động của thị trường tài chính, đầu cơ. Chỉ cần một cơn bão lớn, một sự kiện chính trị hay bất ổn ở các nước xuất khẩu, giá cà phê có thể biến động mạnh.

Ngoài ra, nhu cầu tiêu dùng toàn cầu đang thay đổi, đặc biệt ở các thị trường trọng điểm như Trung Quốc, Ấn Độ, Nga hay Trung Đông. Diện tích trồng cà phê chất lượng cao ngày càng giảm, ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn cung. Các quy định quốc tế như EUDR (chống phá rừng của EU) cũng đặt ra yêu cầu nghiêm ngặt về nguồn gốc và tiêu chuẩn sản phẩm, làm tăng áp lực nhưng đồng thời cũng là cơ hội để nâng cao chất lượng sản phẩm xuất khẩu.

- Quay trở lại câu chuyện về thương hiệu, tư duy "bán thô" khiến nông sản Việt Nam xuất nhiều nhưng thu về giá trị thấp. Dưới  góc độ người làm nghề, ông có kiến nghị gì với Bộ, ngành về vấn đề xây dựng thương hiệu?

Ông Thái Như Hiệp: Xây dựng thương hiệu dễ nói nhưng không đơn giản trong thực tế. Ai cũng có thể đăng Facebook, Zalo, livestream vài lần rồi tự cho là xây dựng thương hiệu. Xây dựng thương hiệu cá nhân hay doanh nghiệp cần hướng dẫn chuẩn mực từ Chính phủ và sự hỗ trợ dài hạn, nhưng quan trọng nhất là tài chính vững mạnh, để nuôi thương hiệu trong cuộc chơi dài hạn 10 - 20 năm.

Xây dựng thương hiệu không chỉ là rầm rộ, chi tiền một lần mà cần bền bỉ, chuẩn mực và toàn diện từ vùng nguyên liệu, nhà máy, con người, đến văn phòng làm việc và các yếu tố ESG (Môi trường (Environmental), Xã hội (Social) và Quản trị (Governance). Khi tất cả các yếu tố này được đảm bảo, thương hiệu mới bền vững và có giá trị thực sự.

- Xin cảm ơn ông!

Việt Nam hiện là quốc gia sản xuất và xuất khẩu Robusta lớn nhất thế giới, với sản lượng hơn 1,8 triệu tấn mỗi năm. Cà phê Robusta Việt Nam có điều kiện tự nhiên lý tưởng, quy mô sản xuất lớn, vùng nguyên liệu tập trung và khả năng cung ứng ổn định.