Từ năm 2018 đến nay, thị trường chứng khoán Việt Nam đã chứng kiến 16 lần chỉ số VN-Index sụt giảm mạnh trên 4–5%. Mỗi lần như vậy đều để lại dấu ấn riêng, phản ánh rõ chu kỳ tâm lý của nhà đầu tư.

Dữ liệu cho thấy, sau các cú sập sâu, VN-Index thường hồi phục nhanh hơn nhiều so với dự đoán ban đầu, miễn là áp lực vay ký quỹ (margin) được giải tỏa và thanh khoản thị trường được khơi thông.

Trong giai đoạn 2018–2019, chiến tranh thương mại Mỹ – Trung khiến thị trường biến động dữ dội. Năm 2018, VN-Index đạt đỉnh 1.204 điểm vào tháng 4 rồi lao dốc xuống 893 điểm chỉ sau ba tháng, tức mất hơn 26% giá trị. Đây cũng là năm hiếm hoi ghi nhận tới 38 phiên biến động trên 2%. Bước sang 2019, bức tranh dần ổn định hơn, chỉ còn một đợt điều chỉnh vừa phải do căng thẳng thương mại leo thang.

Hai năm sau đó (2020 và 2021) lại là giai đoạn Covid hoành hành với những cú rơi kỷ lục nhưng cũng hồi phục thần tốc. Phiên 30/3/2020, khi dịch bệnh bùng phát mạnh, VN-Index rơi về 662 điểm, giảm tới 27%. Song chỉ sau 20 phiên, chỉ số tăng ngược trở lại hơn 25%, mở đầu cho một trong những giai đoạn phục hồi mạnh nhất lịch sử. Đầu năm 2021, hiện tượng bán giải chấp margin lan rộng khiến VN-Index giảm sâu trong phiên 28/1, nhưng rồi cũng chỉ mất chưa đầy một tháng để tăng lại hơn 14%, phản ánh dòng tiền quay trở lại nhanh hơn dự kiến. Đến giữa năm, khi biến thể Delta hoành hành, thị trường lại xuất hiện cú sụt mạnh nhưng cũng nhanh chóng phục hồi thêm hơn 12%.

Nếu 2020–2021 là giai đoạn “rơi rồi bật”, thì 2022 lại là năm “thảm họa”. Từ đỉnh 1.528 điểm vào tháng 1, VN-Index lao dốc không phanh xuống 911 điểm vào tháng 11, tức mất hơn 40% giá trị. Nguyên nhân không chỉ đến từ việc Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) tăng lãi suất liên tục, mà còn do vụ Vạn Thịnh Phát làm lung lay niềm tin thị trường, cùng với làn sóng giải chấp margin diễn ra trên diện rộng. Đây là năm hiếm hoi mà nhà đầu tư phải đối mặt cùng lúc với cả khủng hoảng niềm tin, thanh khoản và nợ ký quỹ.

Bước sang 2023–2024, thị trường bước vào giai đoạn tích lũy và tự “chữa lành”. Mỗi năm chỉ còn ghi nhận một cú sập nhẹ, trong khi thanh khoản nội ổn định và lãi suất hạ dần. Nhà đầu tư dường như đã quen với trạng thái đi ngang, vừa thận trọng vừa kỳ vọng vào một chu kỳ tăng mới.

Năm 2025, dù triển vọng thị trường tích cực song vẫn đến thời điểm hiện tại vẫn đã diễn ra hai cú sốc lớn chỉ trong chưa đầy bảy tháng. Cụ thể, ngày 3/4, VN-Index giảm kỷ lục 88 điểm, tương đương 6,68% sau khi Mỹ bất ngờ áp thuế quan mới dưới thời Tổng thống Donald Trump. Phiên ngày hôm qua (20/10), chỉ số lại “rơi tự do” thêm 95 điểm (–5,47%), nguyên nhân được cho là do hiện tượng margin call lan rộng, tức tình trạng công ty chứng khoán buộc nhà đầu tư phải bán cổ phiếu để trả nợ ký quỹ lan rộng trên toàn thị trường.

Tuy nhiên, lịch sử cho thấy, những đợt giảm mạnh thường không kéo dài quá lâu. Các cú sập lớn trong quá khứ như tháng 3/2020 hay đầu 2021 đều được nối tiếp bằng những pha phục hồi ấn tượng, khi lực cầu bắt đáy xuất hiện ở vùng quá bán. Ở mỗi chu kỳ như vậy, bốn yếu tố đóng vai trò then chốt cho quá trình hồi phục gồm: bối cảnh vĩ mô thuận lợi, mức độ “quá bán” đủ sâu, thanh khoản quay lại nhanh và áp lực margin sớm được giải tỏa. Khi các điều kiện này đồng thời hội tụ, thị trường thường có xu hướng tăng trở lại trong vòng 20 phiên.

Với cú sập ngày 20/10 vừa qua, dựa trên dữ liệu lịch sử, khả năng VN-Index hồi phục trong 20 phiên kế tiếp được ước tính khoảng 75%. Song điều đó còn phụ thuộc vào diễn biến giải chấp còn lại trong hệ thống, động thái bắt đáy của các tổ chức đầu tư, cũng như mức độ hỗ trợ thanh khoản từ Ngân hàng Nhà nước.

Kết quả T+20 phiên sau các cú sập:

Ngược lại, nếu tâm lý nhà đầu tư cá nhân vẫn thận trọng, thị trường nhiều khả năng sẽ đi ngang. Trong suốt hơn 7 năm qua, lịch sử thị trường Việt Nam đã chứng minh một điều những cú sập sâu luôn khiến nhà đầu tư hoảng loạn, nhưng cũng thường mở ra cơ hội cho những ai đủ kiên nhẫn và bình tĩnh. Bởi khi nỗi sợ đạt đỉnh, niềm tin thường bắt đầu quay lại và đó chính là lúc thị trường gieo mầm cho một chu kỳ phục hồi mới.