Lộ trình kiểm định và bài toán hạ tầng

Trong vòng chưa đầy một thập kỷ tới, hàng chục triệu xe máy tại Việt Nam sẽ phải bước vào cuộc “sàng lọc” khí thải quy mô chưa từng có. Đây không chỉ là giải pháp ứng phó ô nhiễm đô thị, mà còn là bước ngoặt buộc thị trường xe máy, vốn chiếm tới 85% nhu cầu đi lại trong nước phải thay đổi mô hình cạnh tranh, tạo ra cả áp lực lẫn cơ hội cho doanh nghiệp.

Theo dự thảo của Bộ Tài nguyên và Môi trường, từ ngày 1/1/2027, xe máy lưu hành tại Hà Nội và TP.HCM sẽ phải kiểm định khí thải định kỳ. Sau đó, đến 2028, chính sách mở rộng sang các đô thị loại I như Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ, Huế; và từ 2030 sẽ áp dụng trên phạm vi toàn quốc. Mức tiêu chuẩn khí thải cũng được chia theo niên hạn, từ mức 1 cho xe sản xuất trước 2008 đến mức 4 áp dụng tại nội đô Hà Nội và TP.HCM từ năm 2035.

Lộ trình này thể hiện quyết tâm của cơ quan quản lý, song cũng đặt ra thách thức không nhỏ về hạ tầng. Với hơn 77 triệu xe máy đang lưu thông, chỉ riêng Hà Nội đã có 5,6 triệu xe, TP.HCM gần 8,6 triệu xe. Nếu trung bình mỗi xe mất 7 phút để đo khí thải, hai đô thị lớn cần đến hàng nghìn cơ sở kiểm định mới tránh nguy cơ “tắc nghẽn” quy trình.

Cục Đăng kiểm đã đề xuất chia giai đoạn áp dụng theo năm sản xuất để giảm tải, song vẫn còn những câu hỏi lớn: ai sẽ đầu tư trạm kiểm định, chi phí dịch vụ bao nhiêu, và nguồn nhân lực đăng kiểm viên sẽ được đào tạo như thế nào? Đây chính là khoảng trống có thể mở ra thị trường xã hội hóa dịch vụ kiểm định khí thải, nơi các doanh nghiệp tư nhân có thể tham gia cung ứng dịch vụ bên cạnh hệ thống nhà nước.

Doanh nghiệp trước cuộc cạnh tranh mới

Tác động dễ nhận thấy nhất là với người dân khi những chiếc xe trên 10–15 năm tuổi khó có khả năng vượt qua tiêu chuẩn khí thải, buộc chủ xe phải chi phí sửa chữa tốn kém hoặc mua xe mới. Khoản chi 20–50 triệu đồng cho một chiếc xe máy xăng hay xe điện là gánh nặng với người lao động thu nhập thấp, song chính nhu cầu thay thế này lại là “cú hích” cho các hãng sản xuất.

Thị trường xe máy Việt Nam lâu nay được thống trị bởi xe xăng, trong đó Honda chiếm hơn 80% thị phần. Tuy nhiên, siết khí thải đang mở ra “sân chơi” mới cho xe điện. VinFast hiện giữ vai trò tiên phong với danh mục đa dạng từ phổ thông đến cao cấp, liên tục bổ sung các mẫu Evo, Feliz, Verox với giá chỉ từ 20 triệu đồng, kèm công nghệ pin tháo rời và đổi pin. Trong tháng 10 tới, hãng sẽ tung ra Evo Max – mẫu xe điện đổi pin đầu tiên giá dự kiến 20 triệu đồng, đặt cược vào phân khúc bình dân.

Honda cũng không đứng ngoài cuộc. Bà Sayaka Arai, Tổng Giám đốc Honda Việt Nam cho biết từ 2026–2030, hãng sẽ tung thêm ít nhất 5 mẫu xe điện hoàn toàn mới để bắt kịp nhu cầu. Các thương hiệu khác như Yamaha, Pega hay thậm chí các startup công nghệ cũng đang tìm cách chen chân, bởi cuộc “sàng lọc” khí thải đồng nghĩa với hàng triệu chiếc xe cũ bị loại bỏ, tạo khoảng trống khổng lồ cho sản phẩm mới.

Một hệ quả khác là thị trường xe cũ sẽ chịu cú sốc chưa từng có. Những chiếc xe quá niên hạn khí thải sẽ nhanh chóng mất giá, thậm chí “bốc hơi” khỏi thị trường. Đây vừa là khó khăn cho những người phụ thuộc vào phương tiện cũ, vừa là động lực để các hãng đẩy mạnh chương trình thu hồi, đổi xe. Nếu có cơ chế hỗ trợ tài chính, ví dụ như trợ giá đổi xe điện, giảm thuế tiêu thụ đặc biệt, tốc độ thay thế sẽ còn diễn ra nhanh hơn.

Chính sách siết khí thải xe máy, nếu được triển khai đồng bộ cùng hạ tầng giao thông công cộng và cơ chế khuyến khích doanh nghiệp, đây có thể trở thành động lực thúc đẩy thị trường bước sang giai đoạn mới hiện đại, xanh và bền vững hơn. Đối với doanh nghiệp, thử thách không nhỏ nhưng cũng đi kèm cơ hội cho ai thích ứng nhanh, ai nắm bắt đúng nhu cầu người tiêu dùng.