Tăng cường giám sát, xử lý nghiêm hành vi phản cạnh tranh

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam ngày càng có độ mở và hội nhập sâu rộng với thế giới, công tác quản lý cạnh tranh giữ vai trò then chốt trong việc tạo lập môi trường kinh doanh công bằng, minh bạch. Là cơ quan trực thuộc Bộ Công Thương, Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia không chỉ thực hiện vai trò tố tụng cạnh tranh, kiểm soát tập trung kinh tế, mà còn là nơi tiếp nhận khiếu nại, giải quyết các hành vi vi phạm, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và giám sát hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp.

Giai đoạn 2020 - 2025, ghi dấu một bước chuyển quan trọng với việc chuyển đổi mô hình tổ chức từ Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng sang Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia.

Dù diễn ra trong bối cảnh chuyển giao, song công tác chuyên môn vẫn được triển khai đồng bộ, quyết liệt, thể hiện rõ nỗ lực giữ vững kỷ cương pháp luật trong lĩnh vực cạnh tranh. Sự chuyển mình này không chỉ đảm bảo tính liên tục trong quản lý nhà nước mà còn góp phần nâng cao nhận thức, thúc đẩy hành vi tuân thủ pháp luật của các doanh nghiệp trên thị trường.

Tăng cường giám sát, xử lý nghiêm hành vi phản cạnh tranh. Ảnh minh họa

Gia tăng các vụ việc tập trung kinh tế

Từ năm 2020 đến tháng 3/2023, Ủy ban đã tiếp nhận và xử lý 377 hồ sơ thông báo tập trung kinh tế, trong đó trên 80% là các giao dịch mua lại doanh nghiệp. Xu hướng tập trung kinh tế gia tăng rõ rệt, với tỷ lệ đáng kể các thương vụ ngoài lãnh thổ, chiếm từ 30 đến 40%, phản ánh sự tham gia ngày càng sâu rộng của các nhà đầu tư nước ngoài vào thị trường Việt Nam. Các lĩnh vực tập trung gồm: Bất động sản, bia rượu, bán lẻ, bảo hiểm, thép, hàng không và logistics… Nhiều tập đoàn lớn trong nước như: VinGroup, Nova Group, Masan cũng tham gia vào các thương vụ đáng chú ý.

Cùng với đó là việc chủ động giám sát, đảm bảo tính minh bạch và tuân thủ pháp luật của các doanh nghiệp trên thị trường; liên tục cập nhật thông tin và dữ liệu từ các lĩnh vực có hoạt động tập trung kinh tế sôi động.

Thời gian này, trong điều kiện Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia chưa được thành lập theo Luật Cạnh tranh 2018, hoạt động tố tụng cạnh tranh, giám sát và thu thập thông tin vẫn được duy trì mạnh mẽ. Các dấu hiệu vi phạm trong các thị trường trọng điểm như: Thực phẩm, phân bón, hàng không, vật liệu xây dựng, logistics, viễn thông và dịch vụ tài chính… được ghi nhận, điển hình là các vụ việc về khí thấp áp, phân urê, nền tảng gọi xe, bảo hiểm giáo dục, dịch vụ SMS banking, bán kèm phụ kiện…

Từng năm đều có các vụ việc cụ thể được tiếp nhận, rà soát: Năm 2020 ghi nhận 11 trường hợp có dấu hiệu cạnh tranh không lành mạnh trong các lĩnh vực như: Bia, mỹ phẩm, kinh doanh online… Năm 2021 rà soát 15 trường hợp; năm 2022 xác minh các hành vi bán kèm pháo hoa dịp Tết Nguyên đán, phụ phí nắng nóng trên nền tảng gọi xe Grab… Dù chưa có đầy đủ công cụ điều tra, nhưng việc chủ động vào cuộc đã giúp ngăn chặn, làm rõ nhiều hành vi vi phạm, từ đó đưa ra các khuyến nghị chính sách cần thiết.

Với sự phát triển nhanh của nền kinh tế số đã phát sinh nhiều hành vi cạnh tranh mới. Ảnh: Ngọc Ngân

Xử lý các hành vi vi phạm mới nổi

Từ tháng 4/2023 đến nay, khối lượng công việc tiếp tục gia tăng. Chỉ trong năm 2023 và 2024, có tới 382 hồ sơ thông báo tập trung kinh tế được xử lý, nhiều giao dịch trong số đó diễn ra ở nước ngoài nhưng tác động tới thị trường nội địa. Các ngành chịu tác động nhiều là bất động sản, năng lượng, logistics, bảo hiểm.

Ủy ban cũng tiến hành rà soát các lĩnh vực quan trọng của nền kinh tế và có ảnh hưởng lớn tới người tiêu dùng như vận chuyển hàng không, bưu chính, hóa chất, sản xuất và kinh doanh gạo, thép, xi măng… Việc phát hiện, xác minh và xử lý các hành vi vi phạm theo pháp luật cạnh tranh được triển khai bài bản. Đáng chú ý, Ủy ban đã tiếp nhận 4 hồ sơ đề nghị miễn trừ đối với thỏa thuận hạn chế cạnh tranh bị cấm trong lĩnh vực hàng không và ban hành 2 quyết định hưởng miễn trừ đối với doanh nghiệp Việt Nam, Trung Quốc và Pháp.

Với hoạt động tố tụng cạnh tranh, trong giai đoạn 2023 đến tháng 4 năm 2025, Ủy ban đã xác minh 97 vụ việc có dấu hiệu vi phạm. Trên cơ sở đó, quyết định điều tra 1 vụ việc vi phạm về tập trung kinh tế trong lĩnh vực hóa chất, 12 vụ cạnh tranh không lành mạnh trong các lĩnh vực điện máy, bảo hiểm nhân thọ, thuốc, trang thiết bị y tế, bưu chính. Kết quả, đã có 5 vụ bị xử phạt, với số tiền thu về ngân sách nhà nước hơn 2,4 tỷ đồng, đồng thời áp dụng các biện pháp khắc phục hậu quả.

Bên cạnh đó, các lĩnh vực mới như sàn giao dịch hàng hóa, thương mại điện tử, giá vé máy bay, khu vui chơi trẻ em, ứng dụng bán hàng ngành sữa… cũng được Ủy ban theo sát. Việc xác minh dấu hiệu vi phạm được triển khai chủ động, thể hiện rõ nỗ lực cập nhật với sự phát triển nhanh của nền kinh tế số và hành vi cạnh tranh mới.