Dự án đường sắt cao tốc High Speed 2 (HS2) – từng được kỳ vọng là cú hích hạ tầng lớn nhất của Vương quốc Anh trong thế kỷ XXI – đang trở thành một bài học đắt giá về chi phí đầu tư và quản lý dự án. Báo cáo mới nhất của Cơ quan Kiểm toán Quốc gia Anh (NAO) cho thấy hàng tỷ bảng Anh đã bị “đổ sông đổ bể” sau quyết định hủy bỏ nhánh phía Bắc (Giai đoạn 2) của dự án.

Theo NAO, mặc dù Giai đoạn 2 chưa chính thức khởi công, nhiều hạng mục chuẩn bị đã được triển khai từ sớm như khoan khảo sát địa chất với hơn 10.000 hố khoan và các hoạt động bảo vệ môi trường. Việc hủy bỏ giai đoạn này không chỉ khiến các công đoạn đã làm trở nên vô ích, mà còn phát sinh chi phí hoàn trả mặt bằng theo đúng cam kết trong hợp đồng.

Cụ thể, HS2 Ltd – đơn vị thực hiện buộc phải phục hồi hiện trạng ban đầu, bao gồm lấp hố khoan, trồng lại thảm thực vật và tái thiết cảnh quan. Tổng chi phí ước tính cho riêng phần này đã lên tới 100 triệu bảng Anh (tương đương hơn 3.500 tỷ đồng).

Không dừng lại ở đó, một loạt bất động sản đã được thu mua phục vụ Giai đoạn 2 nay cũng trở thành gánh nặng tài chính. Cụ thể, Chính phủ Anh đã chi khoảng 592 triệu bảng để trưng mua 17km² đất dọc tuyến dự kiến xây dựng. Phần lớn diện tích này là đất nông nghiệp trải rộng trên hàng chục trang trại.

Hiện HS2 Ltd xác định có 179 thửa đất (chiếm khoảng 9km²) có thể đưa vào diện hoàn trả cho chủ cũ. Tuy nhiên, quá trình định giá lại, rà soát pháp lý và đàm phán sẽ kéo dài “nhiều năm”, đặc biệt trong bối cảnh nhiều mảnh đất không còn nguyên trạng như trước khi thu hồi.

Trong khi đó, chi phí của Giai đoạn 1 – đoạn từ London đến Birmingham cũng đang tăng ngoài dự kiến. Ban đầu được ước tính vào năm 2020 là khoảng 44,6 tỷ bảng Anh, đến cuối năm 2023, mức chi dự báo đã đội lên ít nhất 6 tỷ bảng nữa, nâng tổng chi phí có thể chạm mốc 60 tỷ bảng (tương đương hơn 2 triệu tỷ đồng). Đây là con số rất đáng lưu ý trong bối cảnh ngân sách công của Anh đang chịu áp lực lớn vì lạm phát và nợ công.

Một trong những kỳ vọng ban đầu của dự án HS2 là khi đưa vào vận hành, tuyến đường sắt cao tốc mới sẽ giúp giải phóng tuyến West Coast Main Line (WCML) để phục vụ vận tải hàng hóa. Tuy nhiên, với việc hủy bỏ Giai đoạn 2, các đoàn tàu cao tốc trong tương lai sẽ phải dùng chung hạ tầng với tàu thường, dẫn đến tốc độ khai thác bị hạn chế, đồng thời giảm hiệu quả môi trường – một yếu tố từng được nhấn mạnh khi thuyết phục Quốc hội phê duyệt dự án.

HS2 là một trong những dự án giao thông công cộng được đầu tư lớn nhất trong lịch sử hiện đại của Anh, nhằm tăng cường kết nối giữa các thành phố lớn như London, Birmingham, Manchester và Leeds. Tham vọng ban đầu là tạo ra một mạng lưới đường sắt tốc độ cao xuyên suốt nước Anh, rút ngắn thời gian di chuyển và kích thích tăng trưởng khu vực.

Tuy nhiên, khi dự án bị rút gọn và chi phí không ngừng phình to, dư luận đang đặt câu hỏi về năng lực điều hành, cũng như khả năng thực thi đúng tiến độ và kỳ vọng. Quyết định hủy bỏ một phần dự án khi đã giải ngân hàng tỷ bảng cho công tác chuẩn bị không chỉ gây lãng phí lớn mà còn làm xói mòn niềm tin vào các kế hoạch đầu tư hạ tầng quy mô quốc gia.