Điểm sáng về kiểm soát HIV/AIDS
Ngày 25/11, Bộ Y tế tổ chức buổi gặp mặt cung cấp thông tin cho báo chí nhân Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm 2025.
TS.BS. Nguyễn Lương Tâm - Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh, Bộ Y tế cho biết, năm 2025 đánh dấu một cột mốc đặc biệt quan trọng trong hành trình 35 năm Việt Nam ứng phó với HIV/AIDS - một hành trình chứa đựng biết bao nỗ lực bền bỉ, những trăn trở, hy sinh và cả những thành tựu rất đáng tự hào.
"Từ những ngày đầu đối mặt với đại dịch đầy hoang mang và thiếu thốn, đến hôm nay, chúng ta đã cùng nhau xây dựng được một chương trình phòng, chống HIV/AIDS vững vàng, nhân văn và hiệu quả, được cộng đồng quốc tế ghi nhận", ông Tâm nhấn mạnh.
TS. BS. Nguyễn Lương Tâm - Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh phát biểu tại họp báo. Ảnh: Chí Tâm.
Nhiều chiến lược quan trọng đã được triển khai đồng bộ trong ba thập kỷ rưỡi qua như: mở rộng dịch vụ xét nghiệm, cung cấp điều trị ARV miễn phí, triển khai điều trị nghiện Methadone, mở rộng PrEP, đa dạng hóa các mô hình tiếp cận nhóm nguy cơ, thúc đẩy chuyển đổi số trong quản lý dịch.
Về điều trị, tính đến ngày 30/6/2025, cả nước có 536 cơ sở điều trị HIV với 185.612 bệnh nhân đang điều trị ARV, bao gồm 183.474 người lớn và 2.138 trẻ em.
Số người được điều trị ARV chi trả qua bảo hiểm y tế tăng đều qua các năm, đạt 162.080 bệnh nhân vào năm 2024, chiếm 91% số bệnh nhân điều trị ARV. Trong giai đoạn 2021 - 2024, bảo hiểm y tế đã chi khoảng 954 tỷ đồng cho thuốc ARV.
Song song đó, chương trình điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng Methadone tiếp tục được duy trì với hơn 46.500 người tham gia. Dịch vụ dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) cũng được mở rộng mạnh mẽ. Từ 2 tỉnh năm 2017 (Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh), đến nay PrEP đã được triển khai tại 34 tỉnh với 221 cơ sở, giúp Việt Nam trở thành nước có độ bao phủ PrEP hàng đầu khu vực châu Á - Thái Bình Dương.
Những thành tựu này mang ý nghĩa y học sâu sắc, thể hiện sự kiên định của hệ thống chính trị, các ngành, các tổ chức xã hội và chính những người chịu ảnh hưởng bởi HIV.
Vẫn còn nhiều thách thức
Tuy nhiên, theo lãnh đạo Cục Phòng bệnh Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế), mặc dù đạt được nhiều tiến bộ, tình hình dịch HIV/AIDS ở Việt Nam những năm gần đây tiếp tục thay đổi theo hướng phức tạp.
Theo đó, lây truyền qua đường tình dục chiếm tỉ lệ trên 80% trong các trường hợp mắc mới. Nhóm tuổi 15 - 29 tuổi chiếm phần lớn số ca phát hiện mới và hơn 80% người nhiễm HIV mới là nam giới.
Tỉ lệ nhiễm HIV trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) và người chuyển giới tiếp tục tăng. Nghiên cứu tại 10 tỉnh, thành phố năm 2024 cho thấy cả nước ước tính có 428.450 MSM, chiếm 1 - 2% dân số nam từ 15 - 49 tuổi, trong đó 295.000 người thuộc nhóm nguy cơ cao.
Khách hàng được tư vấn về phòng chống HIV/AIDS. Ảnh: Trần Lan.
Kết quả giám sát trọng điểm (HSS) ghi nhận tỉ lệ nhiễm mới HIV trong nhóm MSM là 7,2%, nhóm MSM sử dụng ma túy khi quan hệ tình dục có nguy cơ nhiễm HIV cao gấp 8 lần so với nhóm không sử dụng chất.
Lây nhiễm ở các tỉnh không trọng điểm bắt đầu tăng. Bên cạnh các đô thị lớn, xu hướng dịch lan sang nhiều tỉnh trước đây không phải trọng điểm cũng đang xuất hiện; HIV/AIDS không còn tập trung theo địa lý mà phân tán rộng hơn, khó kiểm soát hơn.
Cùng với đó, nhiều thách thức lớn đang cản trở mục tiêu chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030. Ngân sách Trung ương cho chương trình giảm so với giai đoạn 2016 - 2020, thời điểm chương trình được đầu tư trung bình 292 tỷ đồng/năm.
Địa phương mới bố trí được 32 triệu USD cho kế hoạch đảm bảo tài chính, thấp hơn con số cam kết 44 triệu USD, do nhiều nội dung chi chưa có căn cứ pháp lý để trình Hội đồng nhân dân. Nhiều tỉnh còn phụ thuộc vào dự án quốc tế. Chưa tối ưu hóa nguồn bảo hiểm y tế do chưa đạt được mục tiêu 100% người nhiễm có thẻ bảo hiểm y tế. Bảo hiểm y tế chưa cung ứng đủ thuốc ARV do mua sắm đấu thầu chậm các năm.
Một số người nhiễm mới ghi nhận tại cơ sở y tế nhưng khó theo dõi vì e ngại công khai tình trạng bệnh, dẫn đến mất dấu và không thể tư vấn cho bạn tình hoặc bạn chích. Trong khi đó, kỳ thị và phân biệt đối xử trong cộng đồng, trong cơ sở y tế và tự kỷ thị ở người nhiễm vẫn là rào cản lớn.
TS.BS. Nguyễn Lương Tâm cho hay, tháng hành động năm nay có chủ đề: "Đoàn kết là sức mạnh - Chung tay chấm dứt dịch bệnh AIDS" còn là lời nhắc nhở sâu sắc về giá trị cốt lõi đã làm nên mọi thành tựu của chúng ta trong suốt 35 năm qua. Đó là sức mạnh của sự đoàn kết, của tinh thần gắn bó, sẻ chia trách nhiệm và hợp tác chặt chẽ giữa từng cá nhân, từng cộng đồng và toàn xã hội.
Theo ông Raman Hailevich, Giám đốc quốc gia Chương trình Phối hợp của Liên hợp quốc về HIV/AIDS (UNAIDS Việt Nam), Việt Nam đã đạt được những tiến bộ mạnh mẽ nhưng để duy trì những kết quả đã đạt được, Việt Nam cần bảo đảm nguồn tài chính ổn định cho phòng chống HIV, năng lực của chương trình quốc gia, các cơ quan, tổ chức liên quan và quan hệ đối tác bền vững với các tổ chức xã hội, cộng đồng để có thể tiếp cận được những người có nguy cơ bị lây nhiễm HIV cao nhất.
Truyền thông đóng vai trò vô cùng quan trọng trong nỗ lực chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030; giúp nâng cao nhận thức, cung cấp thông tin chính xác, dựa trên khoa học để mọi người hiểu được đường lây truyền HIV, cách phòng ngừa, phương pháp điều trị mới, hiệu quả; cho phép những người có HIV sống lâu dài, khỏe mạnh, không tiếp tục làm lây truyền HIV.
